Den Dam is de meest noordelijke buurt van wat Sinjoren Antwerpen-Noord noemen. Veelzijdig, volks, gezellig, bedrijvig: het zijn stuk voor stuk predikaten die een passende beschrijving geven van wat anno 2021 één van de meest kleurrijke buurten van de stad is. Hoe de buurt geworden is tot wat ze vandaag is? We doken even de archieven in en stelden een bondige geschiedenis samen.
Herkomst van de naam ‘den Dam’
‘Den Dam’ verwijst naar de oude dam die vanuit het centrum van Antwerpen naar het verdwenen gehucht Dambrugge liep, dat zich ter hoogte van het huidige Damplein bevond. In 1811 werden er ter hoogte van ’t Schijn nieuwe dokken gegeraven en de vrijgekomen grond werd gebruikt om het overstromingsgebied ten noorden van de Spaanse omwalling op te hogen. Op die verhoogde dam werd de wijk ontwikkeld.
Buurt met eigenheid dankzij de ligging
Den Dam heeft een groot deel van zijn karakteristieke eigenheid te danken aan de ligging. De wijk wordt aan de ene kant begrensd door het Asiadok en aan de andere kant door het Lobroekdok. De nabijheid van de industrie in de dokken zorgde ervoor dat aanvankelijk vooral minder gegoede havenarbeiders in de buurt kwamen wonen. Door de spoorlijn Antwerpen-Roosendaal en het oude rangeerstation – nu opgewaardeerd als Park Spoor Noord – is de wijk bovendien altijd een beetje afgescheiden geweest van de rest van ’t Stad. Toen de slachthuizen in de 19de eeuw omwille van hygiënische redenen uit de stad werden verbannen, zochten ze hun toevlucht in het gebied tussen het Lobroekdok en de spoorlijn, dat vandaag bekend is als de Slachthuiswijk.
Veel bedrijvigheid in de 19de eeuw
De tweede helft van de 19e eeuw was trouwens een heel bedrijvige periode op den Dam, want het was in die periode dat er in het centrum van de buurt veel gebouwd werd. De toenmalige burgerij liet behalve een gloednieuw slachthuis ook scholen, ziekenhuizen, fabrieken, magazijnen, parken en pleinen ontwikkelen. Ook het station Antwerpen-Dam stamt uit deze periode. Er werd ook ruimte ingevuld als woongebied voor de meer gegoede burgers en arbeiders die werk zochten in de haven en industrie.
De oudste gebouwen van de buurt vind je op de plek waar in de middeleeuwen Dambrugge lag. Het gehucht was aanvankelijk een pachtgrond van Merksem, maar werd in de 19e eeuw bij Antwerpen gevoegd. In de 16e eeuw werd in dit deel van den Dam onder meer de Sint-Jobskapel gebouwd, tot op vandaag het oudste gebouw op den Dam.
(foto: Felixarchief – stad Antwerpen)
